حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء (کتاب)
|
| |
| اطلاعات کتاب | |
|---|---|
| نویسنده | احمد بن عبدالله(ابونعیم اصفهانی) |
| موضوع | شرح حال صحابه و تابعین |
| زبان | عربی |
حِلیةُ الأولیاء و طَبَقاتُ الأصفیاء، کتابی به عربی در شرح حال حدود هفتصد تن از صحابه پیامبر(ص) و نیز عابدان و عارفان از صدر اسلام تا زمان مؤلف، نوشته احمدبن عبداللّه، مشهور به ابونُعَیمِ اصفهانی، محدث قرن چهارم و پنجم است. این کتاب، دربر دارنده فضایل حضرت علی(ع) و امامان شیعه است و به عنوان منبعی برای علمای شیعه و اهل سنت بعدی بوده است. برخی محققان، نویسنده این کتاب را شیعه دانسته‌اند.
درباره مؤلف
مولف کتاب، احمدبن عبدالله، مشهور به ابو نُعَیمِ اصفهانی، محدث قرن چهارم و پنجم. آقابزرگ طهرانی این کتاب را در فهرست تصانیف شیعه یاد کرده است. همچنین نقل شده که علامه مجلسی، ابونعیم را از اجداد خود و از شیعیان دانسته است. با توجه به این دو نکته و نیز محتوای این کتاب که به اعتقاد برخی از علمای شیعه، مناقبی از امیرمومنان در آن وجود دارد که در هیچ منبع دیگری یافت نمی‌شود، به احتمال قوی او شیعه بوده است.
نام کتاب
درباره نام این کتاب، در منابع اختلاف اندکی وجود دارد. برخی آنرا حلیة‌الاولیاء و بهجة‌الاصفیاء دانسته‌اند اما بر اساس برخی منابع متقدم، به دست می‌آید که نام این کتاب، حلیة الاولیاء است.
انگیزه نگارش
بنابر نوشته خود نویسنده، انگیزه وی تألیف کتابی بوده است که در آن نام جماعتی از صحابه و تابعان و تابعانِ تابعان و بعضی از روایات و سخنان آنان آمده باشد. وی همه آنان را از بزرگان صوفیه و پیشوایان ایشان دانسته است.
ساختار کتاب
ابونعیم اصفهانی افراد مذکور در حلیة‌الاولیاء را به پنج طبقه تقسیم، و مقام معنوی و اخلاقی آنان را گزارش کرده است:
- طبقه نخست، در شرح حال امیرمؤمنان و سه خلیفه اول؛
- طبقه دوم، در معرفی سایر صحابه که در رتبه پس از خلفا قرار داشتند؛
- طبقه سوم، در شرح‌حال اهل صفه؛
- طبقه چهارم، درباره زنان پرهیزگار از صحابه، که این بخش با شرح‌حال حضرت زهرا(س) و همسران پیامبر آغاز شده است؛
- طبقه پنجم درباره تابعان و تابعانِ تابعان است.
بیشترین مطالب این کتاب، مربوط به طبقه پنجم و بیان احوال تابعان تابعانی است که در شمار فقها و محدّثان، امیران زاهد و عرفای بزرگ بوده‌اند. از جمله این افراد، نام سه امام شیعیان: امام سجاد(ع)، امام باقر(ع) و امام صادق(ع)، طاوس بن کیسان، عمر بن عبدالعزیز،مالک‌بن انس، احمد بن حنبل و عرفای بزرگی مانند: ابراهیم ادهم، فضیل بن عیاض، ذوالنون مصری، بایزید بسطامی و یحیی بن معاذ.
منبع مورد استفاده
ابونعیم در تألیف این کتاب، از بسیاری از احادیث و روایاتِ زنان و مردان صحابی درباره افراد، صفات مؤمنان و مسائل فقهی بهره برده و از قول مشایخ نیز مواعظ و نصایحی را مطرح کرده است.
موقعیت کتاب
حلیة‌الاولیاء منبع بسیاری از کتاب‌های بعدی بوده است. نویسندگان شیعه از آن به عنوان منبعی برای نقل فضائل حضرت علی و دیگر امامان شیعه استفاده کرده‌اند. از این کتاب در کتاب‌های المستطرف فی کل فن مستظرف، لسان‌المیزان،استفاده شده است.
ابن‌خلّکان آنرا از بهترین کتاب‌ها دانسته است. صدیق حسن‌خان نیز مطالعه آنرا به کسانی که می‌خواهند از احوال و مقامات اولیا و صالحان مؤمن آگاه شوند، توصیه کرده است.
نقاط ضعف
از حلیة‌الاولیاء انتقادهایی نیز شده است. ابن‌جوزی در سیزده مورد از ابونعیم انتقاد کرده است، از جمله در تکرار اخبار، طولانی بودن احادیث، بیان احادیث باطل و نسبت تصوف به صحابه.
وضعیت نشر
حلیة‌الاولیاء در ۱۳۱۱ش/۱۹۳۲ در قاهره، و در ۱۳۴۶ش/ ۱۹۶۷ براساس نسخه خطی مدرسه احمدیه حلب و مطابقت آن‌با نسخه خطی موجود در الازهر مصر، در ده مجلد به چاپ رسید. پس از آن نیز بارها در بیروت چاپ شده است. کمال یوسف الحوت، فهرست آن را فراهم کرده و این فهرست نیز بارها به همراه حلیة‌الاولیاء به چاپ رسیده است.
پانویس
- ↑ آقا بزرگ، ج۷، ص۸۱
- ↑ مجلسی، ص۱۰۸-۱۰۹
- ↑ خوانساری، ج۱، ص۲۷۳
- ↑ بغدادی، ج۱، ستون۷۵
- ↑ مثلا رجوع کنید به ابن‌خلَّکان، ج۱، ص۹۱، ج۳، ص۲۹۷، ج۴، ص ۲۹۲؛ خوانساری، ج ۱، ص ۲۷۳؛ سرکیس، ج ۱، ستون ۳۵۱
- ↑ ابو نعیم، ج۱، ص۳۴
- ↑ رجوع کنید به: ابو نعیم، ج۱، ص۲۸-۸۷
- ↑ ابو نعیم، ج۱، ص۸۷-۳۳۷
- ↑ ابو نعیم، ج۱، ص۳۳۷-۳۸۵، ج۲، ص۱۳۹
- ↑ ابو نعیم، ج۲، ص۳۹۷۹
- ↑ ابو نعیم، ج ۲، ص ۷۹۳-۸۹
- ↑ رجوع کنید به ابو نعیم، ج۳، ص۱۳۳-۱۴۵
- ↑ ابو نعیم، ج۳، ص۱۸۰-۱۹۲
- ↑ ابو نعیم، ج۳، ص۱۹۲-۲۰۶
- ↑ ابو نعیم، ج۴، ص۳-۲۳
- ↑ ابو نعیم، ج۵، ص۲۵۳-۳۵۳
- ↑ ابو نعیم، ج۶، ص۳۱۶-۳۵۶
- ↑ ابو نعیم، ج۹، ص۱۶۱-۲۳۴
- ↑ ابو نعیم، ج۷، ص۳۶۷-۳۹۵
- ↑ ابو نعیم، ج۸، ص۸۴۱-۴۰
- ↑ ابو نعیم، ج۹، ص۳۲۱-۳۹۵
- ↑ ابو نعیم، ج۱۰، ص۳۳-۴۲
- ↑ ابو نعیم، ج۱۰، ص۵۱-۷۰
- ↑ مثلا رجوع کنید به ابن‌شهرآشوب، ج۱، ص۹؛ بهاءالدین اربلی، ج۱، ص۹۱
- ↑ ابشیهی، ج۱، ص۲۵۱
- ↑ ابن حجر، ج۲، ص۴۰۶؛ ج۴، ص۱۱۸
- ↑ ابن خلکان، ج۱، ص۹۱
- ↑ نیز رجوع کنید به ذهبی، همانجا؛ سرکیس، ج ۱، ستون ۳۵۱
- ↑ حسن خان، ج۲، ص۳۷۵
- ↑ ابن جوزی، ج۱، ص۲۱-۳۱
- ↑ نیز رجوع کنید به حاجی‌خلیفه، ج۱، ستون ۶۸۹
- ↑ زرکلی، ج۸، ص۳۰۲؛ ابونعیم اصفهانی، مقدمه خانجی، ص۱
منابع
- ابشیهی، محمدبن احمد، المستطرف فی کلّ فنّ مستظرف، چاپ مفید محمد قمیحه، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶، چاپ افست قم ۱۳۶۸ش.
- ابن‌جوزی، صفة‌الصفوة، چاپ محمود فاخوری و محمدرواس قلعه‌جی، بیروت ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
- ابن‌حجر عسقلانی، لسان المیزان، حیدرآباد، دکن ۱۳۲۹-۱۳۳۱، چاپ افست بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱.
- ابن‌خلّکان، وفیات الاعیان.
- ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌طالب، چاپ هاشم رسولی محلاتی، قم، بی‌تا.
- ابن‌عماد.
- ابونعیم اصفهانی، حلیة‌الاولیاء و طبقات الأصفیاء، چاپ محمدامین خانجی، بیروت ۱۳۸۷/۱۹۶۷.
- اربلی، بهاء الدین علی‌بن عیسی، کشف النعمة فی معرفة الائمة، چاپ هاشم رسولی محلاتی، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
- آقابزرگ طهرانی، الذریعه.
- بغدادی،اسماعیل، هدیة‌العارفین، ج۱، در حاجی‌خلیفه، ج۵.
- حاجی‌خلیفه، کشف الظنون.
- حسن‌خان، صدیق ابجدالعلوم، ج۲، بیروت، ۱۳۹۵ش.
- خوانساری، محمد باقر، روضات الجنات.
- ذهبی، محمدبن احمد، کتاب تذکرة الحفاظ، حیدرآباد، دکن ۱۳۷۶۱۳۷۷/ ۱۹۵۶۱۹۵۸، چاپ افست بیروت، بی‌تا.
- زرکلی، خیرالدین، الاعلام، بیروت، ۱۹۸۰م.
- سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیة و المعرّبة، قاهره ۱۳۴۶/۱۹۲۸، چاپ افست قم، ۱۴۱۰ق.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله:
- کتاب‌های فضایل اهلبیت
- کتاب‌های صوفیه